خاک از ذرات معدنی ریز و درشت تشکیل شده است. اصطلاح بافت خاک اشاره به توزیع نسبی ذرات معدنی با اندازه های مختلف دارد (رس، سیلت، شن).

شن: اندازه ای در حدود 2000 تا 5 میکرون دارند و جنس آنها معمولا از کوارتز، فلدسپار و میکا بوده.

سیلت: اندازه ای بین ماسه و رس دارند. از نظر فیزیکی و کانی شناسی سیلت همان شن است ولی از آنجایی که اندازه کوچکتر و سطح ویژه بیشتری دارد همیشه مقداری رس به آن چسبیده است.

ذرات سیلت در خاک در اثر مرطوب شدن تمایل به چسبیدن به یکدیگر یا به ذرات دیگر دارند و  در تشکیل سله موثر هستند

رس: ذراتی به اندازه 2 میکرون و کوچکترکه جز مواد کلوئیدی هستند. رس ها در گروه کانی های ثانویه (آلومینوسیلیکات) قرار دارند. رس ها به دلیل دارا بودن سطح ویژه زیاد و بار منفی سطحی دارای فعالیت فیزیکوشیمایی بالایی هستند.

انواع کلاس بافت خاک

1-شنی (sand) : حداقل مقدار شن ۸۵ % و مجموع و ۵/۱ برابر ذرات رس کمتر از ۱۵ % می باشد.

۲- شنی لومی (loamy sand) : شن بین ۷۰ تا ۹۰ درصد و مجموع سیلت و ۵/۱ برابر ذرات رس بیش از ۱۵ % و مقدار رس از ۳۰ % کمتر می‌باشد.

۳- لومی شنی (sandy loam) : رس کمتر از ۲۰ % یا مجموع % سیلت و دو برابر مقدار رس از ۳۰ درصد بیشتر می باشد. خاک هایی که مقدار شن آنها بین ۲۴ تا ۵۲ % باشد و مقدار رس شان کمتر از ۷ % و سیلت شان نیز کمتر از ۵۰ % است خاک لومی و شنی نامیده می شوند.

4- (loam) لوم : مقدار رس بین ۷ تا ۲۷ % و سیلت ۲۸ تا ۵۰ % و شن کمتر از ۵۲ % است.

۵- لومی سیلتی (silt loam) : مقدار سیلت بیش از ۵۰ % و رس بین ۱۲ تا ۲۷ % بوده و یا مقدار سیلت بین ۵۰ تا ۸۰ % نوسان داشته و مقدار رس نیز کمتر از ۱۲ % است.

۶- سیلت (silt) مقدار سیلت کمتر از ۸۰ درصد و مقدار رس کمتر از ۱۲ % است.

۷- لوم رسی شنی (sandy clay  loam) : اینکه ۲۰ تا ۳۵ % رس داشته و مقدار سیلت آن ۲۸ % کمتر و شن آن نیز بیش از ۴۵ % می باشد.

۸- لومی رسی (clay loam) مقدار رس تا ۲۷ تا ۴۰ % و مقدار لوم کمتر از ۲۰ % تا ۴۵ % در نوسان است.

۹- لوم رسی سیلتی (silty  clay  loam) مقدار رس ۲۷ تا ۴۰ % و مقدار شن نیز از ۲۰ % کمتر است.

۱۰- رسی و شنی (sandy clay) مقدار رس و شن آن از ۳۵ تا ۴۵ % بیشتر است.

۱۱- رسی و سیلتی (silty clay) مقدار هر یک از رس و سیلت آن به ترتیب بیش از ۴۰ درصد است.

۱۲- رسی (clay) مقدار رس بیش از ۴۰ % و مقدار شن و سیلت آن به ترتیب از ۴۵ تا ۴۰ % کمتر است.

 

بافت خاک	شن%	سیلت%	رس%
رس	45-0	40-0	100-40
سیلت	20-0	100-80	12-0
شن	100-85	15-0	10-0
لوم	52-23	50-27	27-7
شنی لومی	85-70	30-0	15-0
لومی شنی	85-45	50-0	20-0
لوم رسی شنی	80-43	27-0	35-20
لومی سیلتی	50-0	100-50	27-0
لوم رسی سیلتی	20-0	71-40	40-27
لومی رسی	45-20	52-17	40-27
رسی و شنی	65-45	20-0	55-35
رسی و سیلتی	88-70	30-0	14-10

 

بافت خاک بر قدرت تغذیه کنندگی خاک، نفوذپذیری و نگهداری آب در خاک و نوع کشت اثرگذار است برای نمونه گیاهان غده ای  وگیاهانی که ریشه آنها به مصرف می رسد، خاک هایی با درصد شن بالاتر مناسب هستند. معمولا بافت لوم مناسب ترین بافت خاک برای کشاورزی است.

 

بافت خاک و نفوذپذیری آب در خاک

بافت خاک	نفوذ پذیری آب در خاک (میلی متر بر ساعت)
شن	1/210
شنی لومی	2/61
لومی شنی	9/25
لوم	2/13
لومی سیلتی	9/6
لوم رسی شنی	3/4
لومی رسی	3/2
لوم رسی سیلتی	5/1
رسی و شنی	3/1
رسی سیلتی	1
رس	5/0

 

بافت خاک و نوع کاشت

بافت خاک	نفوذ پذیری آب در خاک (میلی متر بر ساعت)
شن	ذرت، بادام زمینی، سیب زمینی، پیاز، انگور
شنی لومی
لومی شنی
لوم	گندم، جو، ذرت، نیشکر، پرتغال،لیمو، انار
لومی سیلتی
سیلت
لوم رسی شنی	برنج، سورگوم، پنبه،چغندر قند، موز، کاهو، کلم
لومی رسی
لوم رسی سیلتی
رسی و شنی
رسی سیلتی
رس